 |
| ✔️ № 12/2020 (346) |
No dobrze, zatrzymajmy się na chwilę przy samym budynku. Został ulokowany w ówczesnej wsi Stawki. Był to wtedy teren mało zamieszkany, co było o tyle istotne, że ogromny maszt, a raczej fale radiowe, przekazywane przez ten maszt, mogły wpływać niekorzystnie na ludzi. Stąd to "odosobnienie". Gmach Rozgłośni zaprojektował warszawski architekt Antoni Dygat, który w swej pracy, bez wątpienia, kierował się wskazówkami Le Corbusiera – „ojca chrzestnego” modernizmu. Sama budowa przebiegła w iście ekspresowym tempie. Być może dlatego, że do roboty wzięli się chłopcy z Torunia, bo za prace budowlane była odpowiedzialna toruńska firma J. Drecki. Pierwszą łopatę wbito wiosną 1934 roku, a na początku grudnia (czyli jakieś 7-8 miesięcy później) wyemitowano już pierwszy próbny sygnał. To oznacza, że gmach musiał być już gotowy, a nawet wyposażony w podstawowy sprzęt. Tak czy inaczej, na oficjalne otwarcie trzeba było poczekać jeszcze nieco ponad miesiąc. Koszt budowy (rzecz jasna, bez wyposażenia) zamknął się w kwocie 116 tys. zł.
 |
| rok 1935 | za: Architektura i Budownictwo, nr 9/1935 |
 |
| Pomorska Rozgłośnia nocą, rok 1935 | za: NAC |
„Dzień 15 stycznia 1935 roku będzie datą historyczną w dziejach rozwoju polskiej kultury na północno-zachodnich rubieżach Rzeczypospolitej. W dniu tym prastara polska dzielnica, Pomorze, zdobywa bowiem własną, rozgłośnię radjową. Na falach eteru pomknie w świat polskie słowo i polska myśl, budząc ducha na tych ziemiach w boju o swą polskość przez długie wieki zahartowanych. Jest to najbardziej nowoczesny w swym wyrazie symbol triumfalnego wzmacniania i utrwalania ducha polskiego.”⏶ Dzień Pomorski, nr 16/1935
Uruchomienie Pomorskiej Rozgłośni było o tyle istotne, ponieważ miało stanowić przeciwwagę dla siejącego propagandę niemieckiego radia, nadającego wówczas z Heilsberga czyli dzisiejszego Lidzbarku Warmińskiego. A moc toruńskiego przekaźnika, co trzeba podkreślić, była – jak na tamte czasy – potężna. 24kW i 160-metrowy maszt zapewniały "rozprowadzenie" sygnału w promieniu ponad 200 km. Audycje z toruńskiej rozgłośni docierały zarówno na Wybrzeże, jak i do stolicy, na Warmię i Mazury. Była to największa i najnowocześniejsza tego typu placówka w Polsce, wyposażona w sprzęt nadawczy o dość enigmatycznej nazwie HRJ-24. Nazwa ta kryła w sobie inicjały nazwisk twórców tej maszyny: Władysława Hallera, Władysława Rabęckiego i Aleksandra Janika. Liczba „24” oznaczała wspomnianą wcześniej moc – 24kW. Pierwszym dyrektorem radia był Stanisław Nowakowski – członek i szef toruńskiej Konfraterni Artystów, a pierwszymi spikerami: Maria Ziembińska i Bolesław Busiakiewicz.
 |
| maszt antenowy Pomorskiej Rozgłośni, lata '30 | za: NAC |
 |
| studio Pomorskiej Rozgłośni, rok 1935 | za: NAC |
„Do większych transmisji (…) zaliczyć trzeba: transmisję z Gdyni w 15-tą rocznicę objęcia Bałtyku, transmisja z Pelplina w pierwszy dzień wielkanocny (trwała 2 godziny), transmisję z Grudziądza w czerwcu z odsłonięcia pomnika Moniuszki, w lipcu: transmisja z międzynarodowych regat wioślarskich w Bydgoszczy, apelu z Torunia: „Harcerze pomorscy na zlot do Spały”, z międzynarodowych zawodów pływackich w Ciechocinku (...)”⏶ Słowo Pomorskie, nr 12/1936
Popularność radia rosła z każdym rokiem. W 1927 było zarejestrowanych w Toruniu zaledwie 150 odbiorników, dekadę później prawie 6 tys. Czy wpływ na to miała Pomorska Radiostacja? W jakimś stopniu pewnie tak. Nadawała przez dziesięć godzin na dobę i dbała o różnorodność, przy czym zachowywała ducha lokalności. Dużą popularnością cieszyły się transmisje koncertów, ale także programy kabaretowe, literackie, gwarowe i o tematyce morskiej.
W latach 1936-1937 toruńska Rozgłośnia wzbogaciła się o podstudia w Gdyni, Bydgoszczy i Ciechocinku. W 1939 roku studia przeniesiono do kamienicy przy pl. Św. Katarzyny 4. Pomorska Rozgłośnia nadawała aż do 3 września 1939 r., cztery dni później do Torunia wkroczyli Niemcy i Polskie Radio stało się Reichsender Danzig-Westpreussen – Rozgłośnią Rzeszy Gdańsk – Prusy Wschodnie.
Na tym właściwie kończy się historia Pomorskiej Rozgłośni, choć życie dopisało swoje post scriptum. W 1945 roku, wycofujący się z Torunia Niemcy, wysadzili w powietrze zarówno sam budynek, jak i olbrzymi maszt radiowy. Na szczęście gmach został odbudowany i z Podgórskiej 12 znowu zaczęto nadawać po polsku. Bardzo szybko jednak stacja została zdegradowana do podstacji bydgoskiej rozgłośni. A potem z każdym rokiem traciła na znaczeniu. Ostatecznie została zamknięta w 1974 roku, a niedługo potem gmach przeznaczono na cele mieszkaniowe. I to jest ostateczny koniec dziejów Pomorskiej Rozgłośni Polskiego Radia w Toruniu.
Gmach Antoniego Dygata od blisko pół wieku jest domem wielorodzinnym. O jego pierwotnym przeznaczeniu przypomina już tylko wzór na posadzce w holu na parterze, a także teksty w książkach o Toruniu oraz niniejszy blog. A pamięć o radiowych tradycjach naszego miasta warto pielęgnować. A przynajmniej tak mi się wydaje, bo za jakiś czas może się okazać, że ktoś sprzeda opinii publicznej opowieść o tym, że wszystko zaczęło się w 1991 na Żwirki i Wigury. No nie, Moi Drodzy, łojciec-dyrektor nie był pierwszy, a genezy toruńskiego radia szukajcie tylko i wyłącznie na Stawkach – na Podgórskiej 12.
Źródła: ● Podgórz – Katarzyna Kluczwajd (Księży Młyn, 2018); ● Sekrety Torunia – Krzysztof Halicki (Księży Młyn, 2019); ● Toruńska architektura XX wieku – Michał Pszczółkowski (Adam Marszałek/ToMiTo, 2011); ● Wpływy warszawskie w międzywojennej architekturze Torunia - Michał Pszczółkowski [w:] Toruński modernizm – praca zbiorowa (SHS, 2016); ● Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej (Architektura i Budownictwo, nr 9/1935); ● Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa (Dzień Pomorski, nr 16/1935 / Słowo Pomorskie, nr 12/1936); ● Narodowe Archiwum Cufrowe.
