Bydgoskie Przedmieście » ul. Matejki 49
 |
| ✔️ № 51/2019 (328) |
Lubię międzywojenną architekturę. Oczywiście stolicą polskiego modernizmu pozostaje Gdynia i to jest bezdyskusyjne, ale i Toruń ma się czym pochwalić. Spacerując ulicami Bydgoskiego, Chełmińskiego czy Mokrego, można spotkać wiele ciekawych realizacji z lat Drugiej Rzeczypospolitej. Jedną z nich jest willa przy ul. Matejki 49. Powstała w 1932 roku na zlecenie pewnej szacownej damy, która na początku XX wieku zawojowała lokalną branżą kulturalno-gastronomiczną.
Joanna Łyskowska – bo to o niej mowa – zapewne zostałaby zapomniana, gdyby nie Katarzyna Kluczwajd i jej górnicza pasja do wykopywania historii. Bo – moi drodzy – do niedawna o Łyskowskiej nie pisali w książkach. Nawet w opasłych tomiszczach Historii Torunia, nie poświęcono Jej choćby jednego zdania. To dziwi tym bardziej, że to postać ważna, jeśli chodzi o lokalnych przedsiębiorców. A Łyskowska była przecież pierwszą toruńską bizneswoman, taką – no wiecie – pełną gębą: przebojową, przedsiębiorczą, doskonale odnajdującą się w męskim świecie biznesu początku XX wieku, w dodatku z polskim nazwiskiem, w mieście pod pruskim zaborem.
 |
| za: Miejsca dla kultury i rozrywek |
Pierwsza dama toruńskiego biznesu, zanim nią została prowadziła zakład krawiecki przy ul. Prostej. Był koniec XIX w., Łyskowska ubierała swoje klientki modnie i elegancko. Później rozszerzyła profil firmy o kostiumy maskowe, które wypożyczała do teatru. Z czasem zakład z Prostej przeniósł się na Chełmińską, a jeszcze później na ul. Św. Katarzyny – tam też latach 1902-1904 nasza bohaterka prowadziła restaurację Reichskrone.
Dla Łyskowskiej i jej interesów przełomowa okazuje się być jesień 1906 roku, kiedy to przejęła jeden z najpopularniejszych lokali w mieście (od kwietnia 1906 r. Mokre było już częścią Torunia) – Viktoria Garden przy ulicy Grudziądzkiej, który niemal natychmiast przemianowała na Viktoria Park. Tam też przeniosła swój zakład krawiecki i zaczęła myśleć nad rozbudową mokrzańskiego centrum gastronomiczno-kulturowego. Ale najpierw uruchomiła pierwszy w Toruniu stały kinematograf. Miało to miejsce w marcu 1907 roku i dla torunian było niezwykle ważnym wydarzeniem. O nie, nawet nie myślcie porównywać tego z otwarciem nowej biedronki. W ogóle nie da się tego porównać z żadnym współczesnym wydarzeniem... no, może gdyby w Toruniu powstało metro, albo lotnisko pasażerskie, to wtedy tak, mielibyśmy jakiś punkt odniesienia. XX wiek pod względem nowości był jednak dużo bardziej bogaty niż czasy obecne. A Joanna Łyskowska potrafiła iść z duchem czasu.
 |
| Die Presse, 24.03.1907 r. | za: KPBC |
Królowa toruńskiej branży kulturalno-rozrywkowej kontynuowała swoją działalność również po powrocie Torunia do macierzy. Viktoria Park stał się Parkiem Wiktorii, ale miejsce to powoli umierało, aż w końcu na początku lat '30 zmieniło właściciela oraz nazwę. Restaurację, owszem, sprzedała, ale nic to, bo już od 1922 roku z powodzeniem prowadziła salon mody damskiej w samym sercu Torunia – przy Rynku Staromiejskim. Tam też wówczas mieszkała.
Tak właśnie wyglądała Jej kariera biznesowa i – muszę przyznać – nawet dziś robi wrażenie. Jednakże ta silna, niezależna kobieta miała też swoje życie prywatne, była żoną i matką. Ale zacznijmy od początku...
Joanna Bloch urodziła się 22 kwietnia 1871 r. w Wągrowcu. Łyskowską stała się dzięki mężowi. Wojciech Łyskowski był toruńskim kupcem, który prowadził interesy również poza Grodem Kopernika. Mieli troje dzieci: Kazimierza (ur. 1892), Halinę (ur. styczeń 1896) oraz Bronisławę Klarę (ur. listopad 1896).
Do 1919 rodzina Łyskowskch zameldowana była na Grudziądzkiej - pod adresem Viktoria Park, później przenieśli się na Bydgoską 82, a we wrześniu 1922 roku przeprowadzili się na Rynek Staromiejski 16. Następna była willa przy Matejki. Jej powstanie zbiegło się w czasie ze zmianą właściciela Parku Wiktorii. Być może właśnie tak Łyskowska (przynajmniej częściowo) sfinansowała budowę – z pieniędzy ze sprzedaży interesu przy Grudziądzkiej. Ale to tylko moje przypuszczenie, nic pewnego. W każdym razie za budowę willi odpowiedzialny był Franciszek Pachul, który 21 marca 1932 roku przekazał Joannie klucze do nowego domu. Rezydencja była gotowa do zamieszkania, ale Łyskowska zwlekała z przeprowadzką aż do lata. Półtora roku później – w styczniu 1934 zmarł Wojciech, po czym latem 1935 r. Joanna wróciła do starego mieszkania przy Rynku. Dom przy Matejki podzieliła na dwie części. Jedną połówkę zostawiła dla siebie (pod wynajem?), drugą sprzedała niejakiej Pani Frankowskiej. Ta z kolei jakby przepisała własność na swojego kuzyna Tomasza Gujewskiego. No właśnie, i tu zaczynają się schody, bo facet okazał się bardzo upierdliwym gościem. Właściwie ta połowa willi była mu potrzebna tylko po to, aby ją wynająć. W sumie jego sprawa, ale w czerwcu 1937 roku zaczął pisać do Policji Sanitarnej pierwsze donosy na Łyskowską, rok później bez jej zgody postawił w ogrodzie garaż, który następnie wynajął taksówkarzowi. Pojawienie się garażu - zdaniem Joanny - znacząco obniżyło wartość nieruchomości, o czym informowała urzędników. Nie wiem jak zakończył się ten ich spór. Być może został przerwany dopiero przez wojnę. Tak... druga wojna światowa zakończyła brutalnie i krwawo niejeden sąsiedzki konflikt.
Ale na szczęście Joanna przeżyła okupację. Zmarła 23 lutego 1956 roku i spoczęła obok męża na cmentarzu św. Jerzego. Ich grób nadal istnieje, a ja kolejny raz postanawiam sobie, że wybiorę się tam z aparatem. Może w końcu się uda.
A jeśli chcecie dowiedzieć się więcej o Joannie Łyskowskiej oraz Parku Wiktoria, zachęcam Was do sięgnięcia po 8 tom Zabytków toruńskich młodszego pokolenia oraz wizytę w Toruniarni. Tam znajdziecie również stare fotografie oraz znacznie więcej faktów z życia tej wyjątkowej postaci XX-wiecznego Torunia.
Źródła: ● Teatry świetlne i kinematografy w kulturalnym pejzażu dawnego Torunia – Katarzyna Kluczwajd [w: Miejsca dla kultury i rozrywek (wyd. SHS 2019); ● kiNOWO-filMOWA orbita – Katarzyna Kluczwajd (wyd. SHS 2016); ● Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa; ● Toruniarnia.
