Blog PO TORUNIU: listopada 2016

30 listopada 2016

Hangar Zachodni

Podgórz.
To jeden z ciekawszych i najnowszych lewobrzeżnych obiektów wewnętrznego pierścienia Twierdzy Toruń. W okresie PRL przeszedł poważną modernizację, która na zawsze zmieniła jego wygląd zewnętrzny. Poznajcie Hangar Zachodni – z bliska i od środka.

Poznańska 11, niepozorny zjazd z ulicy, zamknięta brama i wartownia. W tym miejscu stykają się różne epoki: buda strażnika made in PRL, klimat tajności, jak za czasów pruskich i sam wartownik, niczym mitologiczny Cerber, który za cholerę nie chciał wpuścić na teren Ochotniczego Hufca Pracy – a to jedyna oficjalna droga, aby dostać się do Hangaru Zachodniego. Chwila napięcia, niepewności… i telefony Katarzyny Kluczwajd do właściciela hangaru, który z własnej, nieprzymuszonej woli, choć zapewne za sprawą uroku osobistego autorki licznych książek o Toruniu, przekazał Jej klucze do nieruchomości i pozwolił zajrzeć do środka. Czekamy więc, przydeptując nerwowo z nogi na nogę, jakbyśmy co najmniej musieli iść gdzieś za krzaczek. Pozostając w takim zawieszeniu, zacząłem zastanawiać się, co też takiego ukrywa OHP: może pracują dla wojska i montują głowice nuklearne (ale byłyby jaja), albo też kolumbijski kartel… no dobra, teraz to przesadziłem ;), ale z nudów wyobraźnia podsuwa różne głupie pomysły, jak chociażby ten, aby na teren wtargnąć „na partyzanta” – przez płot. W każdym razie, dopiero telefon komendantki OHP sprawił, że cieć odpuścił… choć nie do końca, bo nałożył embargo na fotografowanie hufcowych włości.

Hangar Zachodni, to część wewnętrznego pierścienia Twierdzy Toruń. Powstał w 1889 r., w tym samym roku, co jego brat bliźniak – Hangar Wschodni przy ul. Podgórskiej oraz Fort XII na terenie poligonu. Jednak myli się ten, kto sądzi, że obiekt miał cokolwiek wspólnego z lotnictwem, choć sam Podgórz ma takie tradycje – w czasach II RP, na obrzeżach poligonu artyleryjskiego, stanęła – nieco mniejsza od tej toruńskiej – hala balonowa. Hangar Zachodni, jest jednak niczym innym, jak batalionowym schronem piechoty.

Budowa schronów batalionowych przypadła na okres II etapu rozbudowy pierścienia zewnętrznego Twierdzy Toruń. Wówczas mieliśmy już forty główne, a Prusacy zabierali się za stawianie fortów pośrednich. W tym czasie znacząco wzrosła ilość żołnierzy. Dla porównania: w latach ’60 XIX w. w Toruniu stacjonowało ok. 1800 pruskich żołdaków, w drugiej połowie lat ’80, ich liczba przekroczyła 4,5 tyś., a na początku XX w. żołnierzy było już około 9 tyś. Sporo, jak na około 40 tyś. miasto (w 1914 r. liczba mieszkańców Torunia wynosiła 42 221), ale nie ma się czemu dziwić, w końcu Toruń był wówczas miastem-twierdzą I rangi. Gdzieś zatem trzeba było rozlokować tylu chłopa i znaleźć im zajęcie. Po obu stronach Wisły z rozmachem budowano koszary, a poszczególne dzieła forteczne obsadzano załogami.

Hangar Zachodni był całkiem sporą sypialnią – składał się z dwunastu sal żołnierskich, była też kuchnia i latryna. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, hangar i jego przyległości przekształcono w II (drugie) Koszary Żymirskiego, które rozciągały się między dzisiejszymi ulicami: Poznańska (daw. Główna), Hallera (daw. Tartaczna) i Idzikowskiego (daw. Kościuszki). Jednak najciekawszy czas przypada na okres PRL-u.

1 czerwca 1951 r. zostają otwarte Pomorskie Zakłady Jajczarsko-Drobiarskie, które wprowadzają się do Hangaru Zachodniego. Z tamtego okresu pochodzi nadbudówka pełniąca wówczas funkcję hali „produkcyjnej”. Toruńska „jajczarnia” szybko wskoczyła do czołówki polskich firm w branży spożywczej. Pozycja musiała być naprawdę mocna, bo Zakłady Jajczarsko-Drobiarskie nigdy nie upadły, choć miały swoje gorsze dni i musiały ulec przekształceniom. Pierwsze zmiany przypadają na lata ’90, kiedy to firma zmieniła nazwę na „Poldrob”, by pod koniec XX wieku stać się częścią francuskiego kapitału, a na nowym budynku na obrzeżach miasta, zawisł szyld Drosedu. Choć firma działa nadal, to już nie w Toruniu. Po pożarze hali w 2008 roku spółka nie zdecydowała się na odbudowę. Toruńska firma zatrudniała około 700 osób.

W trakcie zbierania materiałów, natrafiłem na jeszcze jedną firmę, która zajmowała budynki w kompleksie przy Poznańskiej 11, było to Toruńskie Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej „Las”, istniejące w latach 1951-1991. Główna przetwórnia znajdowała się w Forcie II przy ul. Leszczynowej na Rubinkowie, a hurtownie mieli właśnie przy Poznańskiej 11. Firma „Las” przetwarzała dziczyznę, miała własną wytwórnię win, prowadziła uprawę pieczarek, a także skup owoców leśnych i grzybów. Po likwidacji przedsiębiorstwa, w 1992 r. zorganizowano w hurtowni przy Poznańskiej wyprzedaż win. Wśród nazw marek, przewijały się: Runo Leśne, Dar lasu czy Fortowe (więcej produktów "procentowych" toruńskiego "Lasu" znajdziecie na stronie winka.net). Tak, moi drodzy, w Toruniu produkowano wino Fortowe, a etykieta tego zacnego trunku wyglądała tak, jak na zamieszczonym poniżej obrazku. W tym miejscu chciałbym podziękować jednemu z Czytelników - Panu Januszowi, który odnalazł i podrzucił mi poniższy obraz.

źródło: winka.net

Upadek i przekształcenia wielkich państwowych przedsiębiorstw, to również czas, kiedy opustoszało wiele toruńskich dzieł fortecznych. W niektórych od przeszło 25 lat hula wiatr i duchy przeszłości. Hangar Zachodni podzielił ich los.

Dziś wewnętrzne ściany nadbudowanej hali zdobią graffiti i murale. Znaleźć tu można między innymi dwubiegunowy rowerowy tandem Andrzeja Poprostu i kilka innych ciekawych prac autorów, którzy nie zdołali przebić się do masowej świadomości. Malowidła pochodzą z okresu, gdy do Hangaru Zachodniego dostęp był łatwiejszy. Dziś drzwi są zamknięte na klucz, a głównej bramy strzeże, czujny, niczym bulterier i równie groźny (taki żarcik), dozorca. Z kolei sam schron przypomina śmietnisko, na którym znajdziemy niemal wszystko: od starych szaf, po komputerowe klawiatury, aż na starej dokumentacji i gazetach kończąc.

Nieruchomość pozostaje w prywatnych rękach i jest wystawiona na sprzedaż. Są chętni?

L O K A L I Z A T O R

zobacz całą mapę "Po Toruniu" >>>

28 listopada 2016

📘#4: „Rewers” – Robert Małecki i inni

| KSIĄŻKI |

Robert Małecki, autor toruńskiej powieści „Najgorsze dopiero nadejdzie”, tym razem pokazuje Toruń w nieco mniejszej formie – w opowiadaniu „Horyzont”, który trafił do antologii „Rewers”.

Nie jestem jakimś przesadnie wielkim entuzjastą zbiorów opowiadań, choć ta forma literacka jest mi dość bliska. Niestety, doświadczenie nauczyło mnie, że liczne nazwiska na okładce nie zawsze przekładają się na jakość ich tekstów. Opowiadanie, to dość czuła forma, w której nie ma miejsca na nudne opowieści o niczym – tyle w teorii, praktyka pokazuje, że bywa z tym różnie. Nie inaczej jest z „Rewersem”, ale z racji miejsca (w końcu na blogu Po Toruniu, to Toruń jest najważniejszy) skupimy się tylko na jednym z jedenastu opowiadań.

Tym opowiadaniem jest „Horyzont” Roberta Małeckiego – pisarza, którego wszyscy powinni w Toruniu znać, bo to dzięki niemu nasze miasto ożyło na kartach powieści „Najgorsze dopiero nadejdzie”. Trzeba też zaznaczyć, że nie był pierwszym, który przetarł toruńsko-literackie szlaki, przed nim byli inni, m.in.: Aneta Jadowska i Piotr Głuchowski. Głuchowskiego jeszcze nie czytałem, a co do Jadowskiej… no cóż, powiedzmy, że nie jestem miłośnikiem fantastyki, a jej „Złodziej dusz” nie sprawił, że nagle zakochałem się w tym gatunku; Thorn pełen wampirów, olbrzymów, wilkołaków i innych cudaków, jakoś nie za bardzo mnie przekonał. Co innego Toruń Małeckiego – ten choć mroczny i pełen ludzkiej zgnilizny (szczególnie wśród lokalnych dziennikarzy), na swój sposób jest atrakcyjny i pociągający.

„Horyzont” swój początek i koniec ma w Porcie Zimowym na Rybakach. Z wody zostaje wyłowiona walizka z trupem (a konkretnie trupką, bo to kobieta była) w środku. Jednak pomyli się ten, kto sądzi, że jest to opowieść o śledztwie i poszukiwaniach mordercy. W „Horyzoncie” najważniejsze jest to, co się stało wcześniej i co doprowadziło do zbrodni. Ta nieszablonowość, jest atutem opowiadania Małeckiego, podobnie jak bohaterowie – dobrze znani z debiutanckiej powieści Autora. Dziennikarz Marek Bener i jego niezastąpiony fotoreporter Radosław Rak, powracają i zamieniają się rolami, bo w „Horyzoncie”, to właśnie Rak gra pierwsze skrzypce. I co tu się rozpisywać – historia zaciekawia już od pierwszych stron, a żywe, często dowcipne dialogi, tylko uzupełniają całość i sprawiają, że nie można się oderwać. To zresztą jedno z najlepszych opowiadań, jakie znajdziemy w „Rewersie”, a jest ich naprawdę niewiele.

Co do toruńskich plenerów… W „Horyzoncie” dominuje starówka (tu mieszka Rak), jest też wspomniany wcześniej Port Zimowy – nieco zapomniany przez torunian, ale dzięki Robertowi odżywa, stając się miejscem zbrodni. W opowiadaniu pojawia się też bulwar i Rubinkowo; swój gościnny występ ma nasza nieoceniona staruszka Wandzia (czyli statek „Wanda”), którą wszyscy dobrze znamy, jeśli nie osobiście, to z widzenia.

Skoro już ustaliliśmy, że „Horyzont” warto przeczytać – bo warto, zobaczmy, jakie jeszcze perełki kryje „Rewers”… Przede wszystkim „Niedzielne popołudnie” Gai Grzegorzewskiej, opowiadanie – głównie za sprawą genialnej narracji – po prostu wbija w fotel (czy na czym tam siedzicie), z kolei mocną stroną „Przez ciemne okulary” Remigiusza Mroza jest niekonwencjonalne zakończenie. Antologię otwiera bardzo dobre tekst „Babcia Wiśniewska” Wojciecha Chmielarza – lekka opowieść kryminalna (o pewnej staruszce handlującej na bazarze dragami) napisana z dużą dawką humoru, no i „Modus operandi” Joanny Opiat-Bojarskiej, która utrzymała swoje opowiadanie w klimacie powieści Aghaty Christie, z tym, że opowieść Joanny jest bardziej zwiewna - niczym letnia sukienka.

Jednakże „Rewers”, to także rozczarowania. Tym największym okazało się opowiadanie Ryszarda Ćwirleja „Przypadki chodzą po mieście”; to zresztą jedyny tekst, który po kilkunastu stronach przewinąłem uznając, że historia jest na tyle nijaka, że i zakończenie jakoś specjalnie mnie nie interesuje, do tego doszła drewniana narracja rodem z milicyjnych raportów i drętwe dialogi – słowem: katastrofa. Niewiele lepsze okazały się trzy inne opowiadania: wtórni i mało oryginalni „Sąsiedzi” Małgorzaty Sobieszczańskiej, podane w mało atrakcyjnej formie „Chciała żyć” Marty Mizuro oraz infantylne i głupiutkie „Nie czytaj tego” Joanny Jodełki.

W antologii oprócz „Horyzontu” pojawia się jeszcze jeden wątek toruński. W opowiadaniu „Oszczędności” Marty Guzowskiej narratorem i jednym z bohaterów jest torunianin Włodzimierz Wysocki, który wraz z archeologami wylądował w grobowcu w Rapie.

Na 11 opowiadań, na które składa się „Rewers”, tak naprawdę tylko pięć z nich mógłbym polecić z czystym sumieniem. Oczywiście, są to wrażenia subiektywne, tym niemniej, to właśnie od nich zależy, czy sięgniemy po coś innego autorów, którzy się spodobali. Z naszym ziomkiem sprawa jest prosta – czekam na drugą powieść i na pewno o niej napiszę. Robert Małecki swym „Horyzontem” tylko potwierdził, że warto czekać, i że jego dzieła, to pewniak na miło spędzony czas z książką w ręku. Bo przecież w literaturze popularnej o to chodzi, co nie? Żeby dobrze spędzić czas i nie żałować przemijanych minut.